Οικονομικό έγκλημα και διαφθορά στο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα: ένα συνεκτικό σχέδιο για την αντιμετώπισή τους
Το ερευνητικό πρόγραμμα «Οικονομικό έγκλημα και διαφθορά στο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα: ένα συνεκτικό σχέδιο για την αντιμετώπισή τους», με Επιστημονικώς Υπεύθυνη την Μαρία Καϊάφα-Γκμπάντι, Καθηγήτρια του Τομέα Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών, εντάσσεται στη δράση «Αριστεία» του επιχειρησιακού προγράμματος «Εκπαίδευση και δια Βίου Μάθηση» (ΕΣΠΑ 2007-2013) του Υπουργείου Παιδείας και χρηματοδοτείται από το Ελληνικό Δημόσιο και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Η διάρκειά του είναι τριετής (27.9.2012-26.9.2015).
Μέλη ερευνητικής ομάδας
– Μαρία Καϊάφα-Γκμπάντι, Καθηγήτρια
– Αθανάσιος Ζαχαριάδης, Επίκουρος Καθηγητής
– Θεόδωρος Παπακυριάκου, Επίκουρος Καθηγητής
– Κωνσταντίνος Χατζηκώστας, Λέκτορας
– Αλέξανδρος – Τιμόθεος Καζανάς, Δρ. Νομικής
– Ιωάννης Ναζίρης, Δρ. Νομικής
– Νικόλαος Χατζηνικολάου, Δρ. Νομικής
– Ιωάννης Βλάχος, Υποψήφιος Διδάκτορας
– Χρήστος Λαμπάκης, Υποψήφιος Διδάκτορας
– Νικολέττα Καραλιώτα, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Νομικής Α.Π.Θ. «Κατεύθυνση Ποινικών και Εγκληματολογικών
Επιστημών»
– Δάφνη Λίμα, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Νομικής Α.Π.Θ. «Κατεύθυνση Ποινικών και Εγκληματολογικών
Επιστημών» (από 7-2-2013 μέχρι και την 26-9-2013)
– Τριαντάφυλλος Παραφέλας, Μεταπτυχιακός Φοιτητής Νομικής Α.Π.Θ. «Κατεύθυνση Ποινικών και Εγκληματολογικών
Επιστημών» (από 27-9-2013 μέχρι και την 1-9-2014)
Συνεργάτες δικαιοσυγκριτικής έρευνας
– Petter Asp, Καθηγητής Stockholm University
– Sara Sun Beale, Καθηγήτρια Duke Law School
– Gerhard Dannecker, Καθηγητής Universität Heidelberg
– Valsamis Mitsilegas, Κοσμήτορας Νομικής Σχολής και Καθηγητής Queen Mary University of London
– Julien Walther, Επ. Καθηγητής Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Université de Lorraine
Περιγραφή
Η δημοσιονομική κρίση στην ευρωζώνη και τη χώρα μας και η παράλληλη κρίση ρευστότητας του χρηματοοικονομικού συστήματος έχουν διαφοροποιήσει δραστικά το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια ασκώντας πιέσεις για ριζικές θεσμικές αλλαγές. Στο προσκήνιο της δημόσιας συζήτησης τίθεται επιτακτικά, μεταξύ άλλων, η αποτελεσματική «καταπολέμηση» της οικονομικής εγκληματικότητας σε βάρος του δημοσίου και η αποτελεσματική αντιμετώπιση της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα.
Και τα δύο παραπάνω φαινόμενα αναπτύσσουν αναμφίβολα ιδιαίτερα βλαπτικές κοινωνικές συνέπειες. Υπό την πίεση της εντεινόμενης οικονομικής ύφεσης εντοπίζεται κάποτε στα παραπάνω φαινόμενα, το αποκλειστικό αίτιο της δημοσιονομικής κατάρρευσης της χώρας. Με τον τρόπο αυτό αποθαρρύνονται όμως περισσότερο σύνθετες προσεγγίσεις που θα επιχειρούσαν τη συνεκτίμηση βαθύτερων προβληματικών δομών της ελληνικής κοινωνικής και θεσμικής πραγματικότητας, αλλά και των διεθνών παραμέτρων της τρέχουσας κρίσης.
Η συγκυρία αυτή δημιουργεί ευκαιρίες, εγκυμονεί όμως και κινδύνους. Η αύξουσα συναίνεση για την αυστηρή τιμώρηση των συζητούμενων μορφών εγκληματικότητας και η αναβάθμιση της δημόσιας περιουσίας ως αντικειμένου προστασίας στην κοινωνική συνείδηση ευνοούν το σχεδιασμό μιας πολιτικής πρόληψης και αποτελεσματικής καταστολής, ώστε να αμβλυνθεί και η γενικευμένη αίσθηση ατιμωρησίας όσων προσβάλλουν το δημόσιο πλούτο ή/και καταχρώνται την υπηρεσιακή τους ιδιότητα προκειμένου να αποκομίσουν παράνομα οφέλη, συνθήκη απαραίτητη για τη συνολική θεσμική «επανεκκίνηση» της χώρας. Από την άλλη πλευρά, η διαρκής αυστηροποίηση του σχετικού νομοθετικού πλαισίου και η αλόγιστη προσφυγή στα εργαλεία του ποινικού δικαίου είναι δυνατό να λειτουργήσουν ως ανέξοδο άλλοθι, ώστε η αυξημένη καταστολή να καλύψει το κενό μιας σύνθετης, συνολικότερης και μακροπρόθεσμης μεταρρύθμισης προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα πραγματικά αίτια της δυσκολίας της χώρας να συμμετάσχει ισότιμα στο διεθνή ανταγωνισμό. Μια τέτοια εξέλιξη πρέπει να αποφευχθεί με κάθε τρόπο, αφού και τα δικαιοκρατικά θεμέλια του ποινικού δικαίου θα κατέλυε και την επίτευξη του τελικού ουσιαστικού στόχου θα ματαίωνε.
Εξάλλου, πολλές από τις εντελώς πρόσφατες προσπάθειες, εν μέσω της «κρίσης», για ευρύτερες αλλαγές -και- στις προβλέψεις σχετικά με την ποινική καταστολή των συζητούμενων συμπεριφορών, συνεχίζουν κατά κανόνα να διέπονται από την μη ικανοποιητική αξιολόγηση της εφαρμογής των υφιστάμενων ρυθμίσεων, την αδυναμία επαρκούς εποπτείας του διεθνούς θεσμικού περιβάλλοντος, την αποσπασματικότητα των παρεμβάσεων και τη γενικότερη έλλειψη μιας σαφούς και μακροπρόθεσμης στρατηγικής, στο πλαίσιο της οποίας μπορεί να οριοθετηθεί με ψύχραιμο τρόπο ο -εξ ορισμού επικουρικός- ρόλος του ποινικού δικαίου στη θεσμική ανασυγκρότηση της χώρας.
Στόχος του ερευνητικού προγράμματος είναι να σχεδιάσει και να προτείνει ένα πλαίσιο κανόνων και αρχών, τόσο σε επίπεδο ουσιαστικού και δικονομικού δικαίου, όσο και σε επίπεδο πρακτικής εφαρμογής, με το οποίο θα καθίσταται δυνατή η βέλτιστη ποινική αντιμετώπιση των κύριων εκδηλώσεων του οικονομικού εγκλήματος και της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα, υπό το φως των συναφών διεθνών ρυθμίσεων. Το σχετικό πλαίσιο φιλοδοξεί να συνδυάζει χαρακτηριστικά αποτελεσματικότητας αλλά και δικαιοκρατικότητας, και να συμβάλει έτσι, με μακροπρόθεσμη προοπτική, στην ουσιαστική αντιμετώπιση των παραπάνω φαινομένων, οριοθετώντας παράλληλα το ρόλο του ποινικού δικαίου στο -ζητούμενο- νέο κοινωνικό, οικονομικό και θεσμικό μοντέλο.
Δημοσιεύσεις
Το ερευνητικό πρόγραμμα υλοποιώντας το έργο του έχει ήδη δημοσιεύσει δύο τόμους για το οικονομικό έγκλημα και τη διαφθορά στο δημόσιο τομέα:
-ο πρώτος αναφέρεται στην αξιολόγηση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου (βλ. πιο αναλυτικά εδώ)
-ο δεύτερος παρουσιάζει την οπτική λειτουργών της δικαιοσύνης, της διοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών αποδίδοντας θέσεις και προτάσεις τους για το θεσμικό πλαίσιο και την εφαρμογή του, καθώς και δικαιοσυγκριτικά δεδομένα με την παρουσίαση των ρυθμίσεων πέντε επιλεγμένων αλλοδαπών εννόμων τάξεων στα ερευνώμενα εγκληματικά πεδία (βλ. πιο αναλυτικά εδώ)
-ο τρίτος παρουσιάζει ένα συνεκτικό σχέδιο για την αντιμετώπιση του οικονομικού εγκλήματος και της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα στο οποίο διατυπώνονται συγκεκριμένες νομοθετικές προτάσεις για την αλλαγή του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, με τις αιτιολογικές τους σκέψεις καθώς και τη σχετική θεωρητική θεμελίωση, ενώ παράλληλα περιέχει και τα πρακτικά διεθνούς συνεδρίου που οργανώθηκε από τη Νομική σχολή του ΑΠΘ σε συνεργασία με το ΔΣΑ και την Ένωση Ελλήνων Πονικολόγων στην Αθήνα (24-25.4.2015) (βλ. πιο αναλυτικά εδώ)
Περισσότερες πληροφορίες για το ερευνητικό πρόγραμμα, την ερευνητική ομάδα και το έργο του προγράμματος θα βρείτε στην ιστοσελίδα του: www.fcc.web.auth.gr
Επικοινωνία: fcc-info@law.auth.gr